Monitoring pyłkowy
Krakowska Stacja Monitoringu Aerobiologicznego prowadzi stałe pomiary stężenia pyłku roślin i zarodników grzybów w powietrzu metodą wolumetryczną od 1989 roku. Obserwacje aerobiologiczne w Krakowie są prowadzone najdłużej w Polsce, gdyż zostały one zainicjowane już w 1982 roku przez Prof. Kazimierza Szczepanka w Ogrodzie Botanicznym UJ przy zastosowaniu metody grawimetrycznej.
Co to jest aerobiologia?
Aerobiologia – interdyscyplinarna nauka zajmująca się badaniem organizmów oraz materiałów biologicznych powietrzno-pochodnych, w tym ich uwalnianiem do atmosfery, rozprzestrzenianiem i transportem oraz depozycją i wpływem na rośliny, zwierzęta i ludzi. Do najczęściej badanych cząstek biologicznych powietrzu należą: pyłek roślin, zarodniki grzybów, bakterie, wirusy, glony, alergeny. Termin ten został wprowadzony przez Freda C. Meiera w 1930 roku, zastępując określenie „Aeroplancton. W 1964 r. International Council of Scientific Unions (ICSU) ustanowiła Międzynarodowy Program Biologiczny (IBP), którego głównym celem było zbadanie biologicznych podstaw wydajności światowych ekosystemów, a po jego zakończeniu w 1974 r., podczas I Kongresu Towarzystwa Ekologicznego uznano, że badania nad aerobiologią na poziomie międzynarodowym powinny być kontynuowane i powołano International Association for Aerobiology (IAA)
Krótka historia badań aerobiologicznych w Polsce
W roku 1939 lekarz Mieczysław Obtułowicz, nestor polskiej alergologii, w publikacji „O nieżycie pyłkowym” zaprezentował pierwsze kalendarze fenologiczne kwitnienia i pylenia roślin alergennych z okolic Krakowa. W roku 1960 zainicjowano pomiary stężenia zarodników grzybów w Krakowie i Rabce (A. Weiss). W kilku miastach Polski podjęto w latach 70-tych obserwacje aerobiologiczne metodą grawimetryczną, a od początku lat 90-tych nastąpił intensywny rozwój badań metodą wolumetryczną. Obserwacje w Krakowie podjęto ponownie z inicjatywy prof. Krystyny Obtułowicz, alergologa i prof. Kazimierza Szczepanka, palinologa w 1982 roku. Więcej o historii badań aerobiologicznych w Polsce na stronie Sieci Aerobiologicznej.
Wykonywane pomiary
- stały stacjonarny monitoring wolumetryczny (pyłek roślin, zarodniki grzybów Alternariai Cladosporium)
- pomiary stężenia pyłku roślin, zarodników grzybów, alergenów roztoczy kurzu domowego w pomieszczeniach wewnętrznych w ramach diagnostyki pacjentów w Poradni Alergologicznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie
- Pomiary na zlecenie 2022
Metodyka badań
Pomiary są prowadzone w ciągu całego roku przy aparatu wolumetrycznego typu Hirsta (VPPS 2000 f. Lanzoni, 7-day Recording Volumetric Spore Trap f. Burkard), umieszczonego w centrum Krakowa, na dachu budynku Collegium Śniadeckiego (25 m n.p.g.). Aparat pobiera próbki powietrza o objętości 10 cm3/dobę; materiał biologiczny jest deponowany na lepną taśmę, przesuwającą się z prędkością 2mm/godzinę. Preparaty mikroskopowe z materiałem pobranym z powietrza są poddawane analizie mikroskopowej, zgodnie z rekomendacjami European Aerobiology Society. Więcej odnośnie metodyki na stronie Polskiej Sieci Aerobiologicznej.
Aktualnie standardowo zliczane są wszystkie ziarna pyłku (około 50 taksonów roślin) oraz zarodniki grzybów Alternaria i Cladosporium. Do komunikatów pyłkowych podawane są informacje głównie o stężeniu pyłku roślin alergogennych.
 |
 |
 |
 |
Kontrola jakości
Stacja prowadzi działalność zgodnie z atestacją European Aerobiology Society (EAS). Badania monitoringu pyłkowego poddawane są ocenie w ramach programu Quality Control prowadzonego przez EAS) dla ośrodków pomiarowych działających w ramach European Aeroallergen Network (EAN). Raport z analiz dla pyłku brzozy, olszy i leszczyny przeprowadzonych w 2013 roku oraz ogólna ocena kontroli dla pyłku Ambrosia, Artemisia, Iva i Xanthium.
Pomiary w pomieszczeniach wewnętrznych
W celach naukowych prowadzone są okresowe pomiary stężenia pyłku roślin i zarodników grzybów w pomieszczeniach wewnętrznych, w tym w domach prywatnych, w miejscach pracy przy zastosowaniu aparatów do pomieszczeń wewnętrznych firmy Burkard i aparatów personalnych Partrap FA50. Pomiary te wykonuje się w ramach działalności usługowej Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
Więcej informacji na temat badań na stronie Centrum.
Znaczenie monitoringu pyłkowego
Badania aerobiologiczne są prowadzone w celach naukowo-poznawczych oraz dla praktycznego wykorzystania wyników pomiarów w różnych dziedzinach, jak: medycyna, rolnictwo, melisopalinologia, kryminalistyka, klimatologia, ochrona zabytków. W Stacji Krakowskiej stałe pomiary stężenia pyłku roślin i zarodników grzybów są prowadzone głównie w celu ich zastosowania w praktyce alergologicznej:
- diagnostyka alergicznego nieżytu nosa
- monitorowanie swoistej immunoterapii alergenami pyłkowymi
- ocena skuteczności leczenia chorych z alergicznym nieżytem nosa
- profilaktyka alergii pyłkowej
Tematyka badawcza
- ocena dynamiki sezonów pyłkowych i okresów występowania zarodników grzybów, opracowanie modeli prognostycznych w oparciu o dane meteorologiczne
- monitorowanie występowania pyłku ambrozji, transport daleki pyłku i ocena występowania lokalnych skupisk Ambrosia artemissipholia
- immunoterapia– monitorowanie SIT na podstawie aktualnego i przewidywanego stężenia pyłku roślin w powietrzu
- wpływ zanieczyszczenia powietrza w Krakowie na morfologię i alergenność ziaren pyłku
Projekty naukowe
- Udział w badaniach fenologicznych obejmujących obserwacje faz fenologicznych olszy, leszczyny i brzozy na różnych stanowiskach w Krakowie w ramach projektu MNiSW NN 305 32 1936 (2009-2011)
- Projekt habilitacyjny: Modele prognostyczne dla sezonów pyłkowych leszczyny, olszy, brzozy i traw w Krakowie. NN 305 021236 (2009-2010)
- Analiza skuteczności immunoterapii swoistej prowadzonej u pacjentów uczulonych na alergeny brzozy, olszy, leszczyny, traw i bylicy z zastosowaniem monitoringu pyłkowego. Projekt statutowy K/ZDS/002432 (2015-2017)
- Wpływ zanieczyszczenia powietrza na aktywność metaboliczną, skłąd chemiczny oraz profil białkowy alergennego pyłku brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth). Projekt NCN, Preludium, K/PBM/000470. (2017-2020)
- PROJEKT CAMS_23 – Provision of EAN Observations (2019-2021)
- Krakowska Stacja Monitoringu należy do Polskiej Sieci Aerobiologicznej skupiającej uniwersyteckie ośrodki badawcze z różnych regionów kraju. Collegium Medicum UJ jest Koordynatorem Sieci. Główne cele działania Sieci to:
- rozwój aerobiologii w Polsce jako dyscypliny naukowej
- promowanie zastosowania pomiarów stężenia pyłku roślin w takich dziedzinach, jak: alergologia, kryminalistyka, rolnictwo, weterynaria, ochrona środowiska, klimatologia
- współpraca z Europejską Siecią Monitoringu w ramach European Aeroallergen Network (EAN)
- działalność edukacyjna w obszarze zainteresowań Sieci
- Stacja Krakowska wchodzi w skład European Aeroallergen Network (EAN) i jest włączona do Bazy Danych (EPI) z siedzibą w Wiedniu. Na stronie EAN (polleninfo.org) dostępne są aktualne komunikaty pyłkowe dla terenu Europy, informacje o chorobach alergicznych, alergenach roślinnych, wskazówki dla osób uczulonych podróżujących po Europie,
- Ściśle współpracujemy z innymi jednostki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ponieważ analiza danych aerobiologicznych wymaga wspólnej oceny, przede wszystkim z klimatologami z Zakładu Klimatologii UJ, z botanikami, a szczególnie palinologami z Instytutu Botaniki UJ oraz z Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk.
- Od kilku lat nawiązała się ścisła współpraca z Instytutem Fizjologii Roślin Polskiej Akademii Nauk, w tematyce oceny stanu fizjologicznego drzew na tle zanieczyszczenia powietrza i produkcji alergennego pyłku.
- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – na stronie WIOŚ dostępne są aktualne komunikaty pyłkowe w wersji polskiej i angielskiej
- Współpraca międzynarodowa z ośrodkami zajmującymi się zagadnieniem transportu dalekiego pyłku ambrozji w Europie – NPARU, Uniwersytet w Worcester w Anglii. Opracowano mapy przemieszczania się pyłku ambrozja w Polsce, napływ ziaren pyłku z południowej Europy (Macedonia).
Regularne cotygodniowe komunikaty pyłkowe oraz prognozy są wykonywane na bazie stężenia dobowego ziaren pyłku oraz analizy warunków pogodowych dla regionu Małopolski. Są one aktualizowane na stronach:
- Katedry Toksykologii i Chorób Środowiskowych UJ
- Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
- Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych
